Wat is valeriaanwortel?

Valeriaan (Valeriana officinalis) is een bloeiend plantje met fijne bloemetjes en een typische geur. De wortel ervan bevat valeriaanzuur, een stof die bekend staat als rustgevend. Valeriaanwortel wordt binnen de kruidengeneeskunde al eeuwen gebruikt bij stress, angst, zenuwachtigheid en slaapproblemen. Het is geregistreerd als kruidengeneesmiddel. De werking, effectiviteit en veiligheid van valeriaanwortel is dan ook aangetoond in klinisch onderzoek. Dat het effect heeft op het menselijk lichaam (de zenuwen), is bewezen. De wortel van valeriaan bevat de werkzame stof, andere delen van de plant hebben geen rustgevend of kalmerend effect.

Wat doet valeriaan?

De belangrijkste actieve stof in valeriaanwortel is valeriaanzuur. Dit is een geurstof die de plant gebruikt om insecten of dieren te lokken of af te stoten. Men heeft ontdekt dat valeriaanzuur in de hersenen contact kan maken met de GABA-receptor. Dat is een belangrijke receptor, die zorgt voor ontspanning van de spieren en voor vermindering van angstige gevoelens of onrust. De kalmerende werking van valeriaanwortel wordt meestal ervaren als mild.

 

Een kleine studie bij 19 mensen die aan slapeloosheid leden nadat ze langdurig – dat wil zeggen gemiddeld 7 jaar – benzodiazepines hadden gebruikt liet zien dat valeriaanwortel hen hielp. Ze gaven aan dat ze makkelijker in slaap vielen. De auteurs van de studie concluderen dat valeriaan ook een positief effect kan hebben op de onthoudingsverschijnselen die het gevolg zijn van benzodiazepines.

 

Er zijn aanwijzingen dat valeriaanwortel ook kan helpen om opvliegers bij vrouwen in de overgang te verminderen.

 

Gebruiken bij:

  • Nervositeit, stress
  • Slaapmoeilijkheden

 

Bijwerkingen van valeriaanwortel

Valeriaanwortel kan veilig langere tijd worden gebruikt. Bij normaal gebruik zijn geen ontwenningsverschijnselen bekend. Ook is er geen risico op verslaving. Er zijn zelden overdoseringen gerapporteerd, maar uit een enkel geval weten we dat iemand die 20 keer de voorgeschreven dosis nam, lichte klachten kreeg. Bij lichte klachten valt te denken aan een katerig gevoel, maag en darmklachten, een slap en moe gevoel. De klachten verdwenen binnen 24 uur vanzelf.

 

Valeriaanwortel moet worden afgeraden bij de zwangerschap, tijdens borstvoeding of voor kinderen. Niet omdat er bijwerkingen of interacties bekend zijn, maar omdat niet voldoende is onderzocht of dit gebruik risico’s oplevert.

 

Interacties

Valeriaan kan de werking van benzodiazepines, barbituraten, opiaten en alcohol versterken of verlengen. Het wordt daarom afgeraden ze samen of in combinatie te gebruiken.

 

Waar word het geproduceerd?

Valeriaanwortel groeit van nature in Europa, Rusland en de VS. In het wild kun je valeriaan aantreffen op vochtige plaatsen in het bos en langs sloten en beekjes. Voor de productie van kruidengeneesmiddelen worden de planten speciaal geteeld. Een deel van de teelt is biologisch.

 

In het najaar worden de planten geoogst. De volgroeide wortels bevatten dan de grootste hoeveelheid valeriaanzuur, van de werkzame stof. De gedroogde wortels worden verkocht als los kruid en kunnen gebruikt worden om zelf een thee van te trekken.

 

Voor de maken van kruidengeneesmiddelen wordt valeriaanzuur met alcohol aan de wortels onttrokken, een proces dat extractie heet. Vroeger werd het alcoholische extract vaak verkocht in vloeibare vorm (eventueel verdund met water). Door die verdunning waren druppels niet zo erg werkzaam. Bovendien zijn we nu van mening dat alcohol en valeriaanwortel beter niet samen gebruikt kunnen worden (zie Interacties). Tegenwoordig wordt de alcohol meestal verwijderd. Het resultaat is een poeder: het gedroogde extract van valeriaanwortel.

 

Verschillen van plaats tot plaats

De hoeveelheid actieve stof die in een plant – in dit geval valeriaanwortel – gevonden wordt, kan van plaats tot plaats en jaar tot jaar verschillen. Dat ligt onder andere aan het gebied waar de plant wordt geteeld (de kwaliteit van de bodem), of het in een jaar veel heeft geregend en of er kunstmest is gebruikt. Daarom werken de fabrikanten van goede kruidenpreparaten met gestandaardiseerde producten. Er wordt eerst gemeten hoeveel valeriaanzuur er in de wortels zit en dan wordt het preparaat gemengd met preparaten die meer of minder valeriaanzuur bevatten, tot een minimum concentratie is bereikt. Net als koffie- en theemakers doen bij het blenden van aroma’s om een constante en voorspelbare smaak te realiseren. Valeriaanwortel van goede kwaliteit bevat gestandaardiseerd minstens 0,17 procent sesquiterpenen (dat is de groep werkzame stoffen waarvan valeriaanzuur de belangrijkste is).

Houdbaarheid

De houdbaarheid van valeriaanwortel in alcohol is iets beter dan die van gedroogde valeriaanwortel. Maar in beide gevallen wordt naar verloop van tijd een klein deel van het valeriaanzuur afgebroken. Erg lang bewaren leidt dus tot enige afname van de werkzaamheid en kwaliteit. Op de verpakking moet worden aangegeven hoe lang het product houdbaar is, zowel voor als na opening. Controleer dat voor gebruik.

 

Dosering

Het losse kruid van valeriaanwortel kan worden gebruikt om thee te zetten. Nadeel is dat dan volledig onbekend is hoeveel iemand binnenkrijgt van de werkzame stof.

 

Capsules of tabletten bevatten meestal tussen de 100 en 500 mg valeriaanwortel. Een dosis van 200 mg of minder kan tot drie maal daags worden ingenomen om stress te verminderen. Een dosis van meer dan 200 mg kan helpen om de slaap te vatten.

 

De dosering van kruidengeneesmiddelen is lastiger vast te stellen dan die van chemische geneesmiddelen. De hoeveelheid actieve stof kan enigszins variëren (zie Productie). Verder reageert iemand van 50 kg sterker op een middel dan iemand van 100 kg en mannen en vrouwen reageren ook verschillend.

 

Dit geldt overigens ook voor reguliere geneesmiddelen, maar daarbij kan een arts besluiten de dosis aan te passen op basis van iemands lichaamsgewicht of geslacht. Bij zelfmedicatie, of het nu om paracetamol gaat of om een kruidengeneesmiddel, is de optimale dosis – binnen zekere grenzen – een persoonlijk gegeven. Het is echter belangrijk de aanbevolen dosering op de verpakking niet te overschrijden.

 

Gebruik

Bij stress of nervositeit kan het beste een lage dosis worden genomen, verspreid over de dag. In drie of vier keer. Dat mag tijdens of na het eten.

 

Bij slaapproblemen is een hogere dosis aan te raden, in te nemen ongeveer één uur voor het slapengaan. Neem valeriaanproducten in met een glas water.

 

WEETJE

Hoewel wij de geur van valeriaanwortel niet allemaal prettig vinden, zijn de meeste katten er dol op. Ze worden er speels van en proberen het te pakken te krijgen, berg potjes dus goed op!

Let op!

Als je valeriaanwortel bij de drogist wilt kopen, kijk dan even op de verpakking wat er in zit. Sommige producten bevatten niet het wortelextract, maar de gedroogde plant. En die is niet werkzaam. Producten met ‘valeriaan’ kunnen dus niet werkzaam zijn, goede producten bevatten ‘valeriaanwortel’.

 

Bronnen o.a.:

  • Iran J Pharm Res. 2013 Winter;12(1):217-22. The effects of valerian root on hot flashes in menopausal women. Mirabi P, Mojab F.
  • Acta Med Port. 2011 Dec;24 Suppl 4:961-6. Use of valerian in anxiety and sleep disorders: what is the best evidence?, Nunes A, Sousa M.
  • Neuropharmacology. 2009 Jan;56(1):174-81. GABA A receptors as in vivo substrate for the anxiolytic action of valerenic acid, a major constituent of valerian root extracts. Benke D1, Barberis A, Kopp S, Altmann KH, Schubiger M, Vogt KE, Rudolph U, Möhler H.
  • Am J Med. 2006 Dec;119(12):1005-12. Valerian for sleep: a systematic review and meta-analysis. Bent S, Padula A, Moore D, Patterson M, Mehling W.
  • Sleep Med. 2010 Jun;11(6):505-11. Effectiveness of Valerian on insomnia: a meta-analysis of randomized placebo-controlled trials. Fernández-San-Martín MI, Masa-Font R, Palacios-Soler L, Sancho-Gómez P, Calbó-Caldentey C, Flores-Mateo G.
  • www.infofyto.nl

 

Auteur: Hanny Roskamp